Gizarte urtetsuetan ondo zahartzeko hamar proposamen

Zahartzen ari diren pertsonen hazkunde iraunkor eta geldiezinak gizarte eta gizabanako gisa erronka berriei aurre egitea inposatzen du. Politika publikoetan zahartzea kontuan hartzea, erretiroa bezalako bizi-aldaketen esanahia berrikustea eta zaintzak antolatzea eta planifikatzea funtsezko alderdiak dira, eta horiei erantzun beharko genieke.

Jarraian, ildo horretako proposamen baztuk eskaintzen dira.

Bizitza luzearen iraultzak dakarren erronka bere politiketan eta ekintza-planetan txertatuko duen gizarte baten eraikuntzan eurrera egitea, zahartze-prozesuaren errealitatera egokitutako irudia sustatuz.

Ebidentzia zientifiko zabala dago adinari lotutako estereotipo negatiboen existentziari buruz, bai eta jarrera diskriminatzaileekin eta tratu txarrak eragiten dituzten jokabideekin duten harremanari buruz ere. COVID-19 sindemia egoera horren erakusgarri fede-emailea izan da; adineko pertsonak, batez ere mendetasun-egoeran daudenak, umetu eta gehiegi babestu dira, eta, aldi berean, nabarmen hobetu daitekeen tratua urratu zaie. Duela gutxi, OMEk eta Nazio Batuek, besteak beste, deialdi bat egin dute, gizartea eta norbanakoa eraldatzen dituzten ekimenak sustatzeko eta ikusarazteko. Horren ondorioz, zahartze Osasungarriaren Hamarkada (2021-2030) formulatu da, adinekoen, haien familien eta bizi diren komunitateen bizitzak hobetzera bideratutako ekintza global itundua eta lankidetzakoa.

Nahi ez diren egoerei aurrea hartzea eta hori sustatzea, zahartzeko moduari buruzko erabakiak une egokian hartzea erraztuz.

Prebentzioa gizarte osoaren ardura bihurtzea lortu behar da; botere publikoek zeharka eta dimentsio anitzeko ikuspegi batetik gidatuta. Gaur egun, osasunaren zaintza lehentasun eztabaidaezina da, duela hamarkada gutxi batzuk irudikatu ezin ziren aurrerapenak lortu dituena, eta, beraz, erretiroaren ondorengo trantsizioarekin eta bizitzaren plangintzarekin, etxebizitzaren egoerarekin, erabaki ekonomikoekin edo kontseilu juridikoarekin lotutako gaiak prebentziozko esku-hartze gisa txertatu behar dira orientazio- eta aholku-programetan, non toki-administrazioak, elkarteen munduak eta ekintza boluntarioak zeregin erabakigarria izan dezaketen. Erabakiak garaiz hartzeak herritzar guztiei egiten die mesede.

Adineko pertsonek zaintza eta laguntza behar dutenean

Iraupen luzeko zainketak (ILZ) kontzeptuzko esparru ekosistemiko, kolaboratibo eta komunitate-oinarriko batetik planifikatzea.

Aski ezagunak dira adineko pertsonek beren etxean eta inguru hurbilean egoteko duten nahia, baita zaintzak behar dituzten kasuetan ere. Desio horiek handitu egiten dira adinak aurrera egin ahala. Asmo horri erantzuna emateko, beharrezkoa da hurbiltasuneko zerbitzu eta euskarrien eredu orekatu, osagarri eta lurraldetua garatzea, ahal dela mugikortasun urriko pertsonentzat eskuragarri dauden perimetroetan. Superauzo edo "15 minutuko hiriak" izenez ezagutzen diren hiri-plangintzako ekimenek eguneroko bizitza errazten dute, eta erraz eskura daitezke beharrezko zerbitzu guztiak, bai oinez, bai hurbileko garraioan.

Azken batean, zahartze onean eragiten duten sektoreen dimentsio-aniztasunari erantzuten dioten ingurune "atseginak" edo "lagunkoiak" (OME) sortzeak ongizatea sortzen du zahartzaroan eta bizi-ibilbidean.

Familiaren zaintza baloratzea, bere gain hartzen duten pertsonak babestuz.

Mundu osoan, mendekotasun-egoerek sortzen dituzten beharrak familiek asetzen dituzte gehienbat. Espainian, tradizio horrek intentsitate berezia du, baina, aldi berean, zaintzak emateak eragin negatiboa du zaintzaileengan, emakume gehienengan, haien eguneroko bizitzan ia ezinezkoa baita familia eta lana uztartzea. Mendetasun-egoeran dauden pertsonen bizi-itxaropena nabarmen handitzeak eta zainketek behar duten konplexutasun eta intentsitateak zerbitzuak (aldi baterako egonaldiak, eguneko zentroak, etxeko arreta) modu erabakigarrian handitzea eskatzen dute, baita gainkarga emozionaleko edo doluko egoeren aurreko ezinbesteko laguntza eta zaintza mota horrek dakartzan zeregin konplexuetarako prestakuntza ere. Hori guztia kontziliazioa bultzatzen duen lan-esparruan.

Zaintzak behar dituzten pertsonen artean "etxean" zahartzea sustatzea.

Etxebizitzan jarraituko dela bermatzeko, etxeko zerbitzuen egungo eredua sakonki birformulatu behar da. Duela zenbait hamarkada diseinatutako sistema bat da, adineko pertsonen etxeak garbitzeko eta egokitzeko zereginei ekiteko; izan ere, adineko pertsona askok bizigarritasun-arazo handiak zituzten, eta, gaur egun, mendekotasun handia duten pertsonen zaintzan – Sarritan, arazo konplexuak – Oinarritzen da gehienbat. Zaintza mota hori emateak bultzada handia behar du, bai ordu-intentsitateari dagokionez, bai behar dituen arreten aniztasunari dagokionez. Arreta horiek koordinazio integrala beren gain hartzen duten lanbide-profiletatik kudeatu behar dira: familia, etxeko langilea, hurbileko zerbitzuak, ekintza boluntarioa, erizaintza edo beste zerbitzu terapeutiko batzuk.

Zaintzak jatorri desberdinetatik koordinatuz integratzea da ingurune hurbilean egon ahal izateko bide bakarra.

Eta etxean ez bada, "Etxean bezala". Tipologia askotako bizitokien eskaintzarantz aurrera egitea, etxeko diseinuekin.

Mendekotasun-egoera batzuk konplexuak direnez, ezinbestekoa da bizitegi-bizitokiak izatea, pertsonek ezin dutenean beren etxean bizitzen jarraitu edo nahi ez dutenean. Hala ere, bizitegi-ereduen bilakaera eta profesionalizazioa gorabehera, haien pisu "instituzionalak" nahi ez den bizimodua sortzen die pertsonei gure bizi-ibilbidearen azken etapa honetan. Despertsonalizazioa, bizi-historia berezien aurreko homogeneizazioa eta beste ezaugarri batzuk modu negatiboan lotzen dira egungo egoitzekin. Hainbat azterlanetan nahiz pertsonen premietara eta lehentasunetara egokitutako eredu instituzionalak eraldatu dituzten beste herrialde batzuetan metatutako esperientziak agerian uzten du aldaketa-prozesu horren ontasuna. Gaur egungo zentroetako ingurumen-eraldaketak, hala nola talde txikiekiko bizikidetza-unitateetan modulatzea, etxeko bizitza-espazioak eta espazio pertsonalizatuak sortzea, eta zaintza eta tratu eredua eta antolamendu-kultura sakon berrikustea, emaitza bikainak ari dira sortzen ostatu horietan bizi diren pertsonen ongizatean.

Zainketen profesionalizazioan eta balio sozialean aurrera egitea.

Mundu osoan eta Espainian, bereziki, zainketen sektoreak prekarizazioa du ezaugarri, eta hori, batez ere, migrazioen mundutik datorren feminizazio handi batean gauzatzen da. Prestakuntza eskasak eta soldata baxuek profil profesionala osatzen dute, eta profil horren balio soziala oso txikia da. COVID-19ari buruz ikasitako ikasgaiek lanbide-profil horiek berrikustea eskatzen dute, zaintzak eskaintzen dituzten eta jasotzen dituzten pertsonentzat duin izan daitezen. Finantziazioa handitzeaz gain, lan-merkatua osatzen duten gizonentzat eta emakumeentzat lanbide-profil sendo eta erakargarriak sortzen dituzten gaitasunak, trebetasunak eta jarrerak identifikatu behar dira.

Zainketen arloko Prestakuntza Estrategia Nazionala, Espainia 2050 txostenean proposatua, interes handiko bidea da arlo horretako profesionalen prestakuntza, gaikuntza eta akreditazioa hobetzeko.

Pertsona ardatz duen zainketaren ikuspegitik zaintzen kalitatea hobetu.

ILZ hornitzeko egungo ereduak eskatzen duen "kultura-aldaketa" kontzeptuzko ikuspegian pertsonak, haien beharrak, nahiak eta lehentasunak ardatz dituen begirada etiko baterantz biratu behar da, pertsona horietako bakoitzaren nortasuna, berezitasuna eta bizi-proiektua babesteko zerbitzuak eta zereginak jarriz. Esparru horrek, pertsonentzat esanguratsuak eta egokiak diren inguruneen diseinuari buruz eskuragarri dagoen ezagutzarekin batera, ILZen kalitatea zuzentzeko eredu berri baten oinarriak ezarri beharko lituzke, osagaien eta irizpideen identifikazioa eta horien ebaluazioa errazteko.

Ildo horretan, Zainketaren Kalitatearen Agentzia Nazionala sortzea – Beste herrialde batzuetan ere badago erakunde hori – Bultzada bat izan daiteke lurralde guztietan alderdi horietan aurrera egiteko.

ILZen gizarte- eta osasun-arreta integratzea, beren sistemen koordinazioaren bidez.

Azken hamarkadetan mendekotasun egoerak areagotu egin dira, eta horrek, neurri batean, lorpen handiak eragin ditu bizi-itxaropenean eta gaixotasun kroniko eta endekapenezkoen tratamenduan. Horrek agerian uzten du ILZ hornikuntzaren eremuan gero eta osasun-arreta handiagoa behar dela. Gai hori hainbat hamarkadatan eztabaidatu da, eta emaitza desberdinak izan ditu Espainian eta Europan. Beste behin ere, pandemiak agerian utzi ditu osasun-erantzunaren gabezia ugari gizarte-baliabideetan. Diziplina-kultura desberdinek eta sarbide-eredu desberdinek zaildu egiten dute bi sektoreetako arretak integratzeko proposamenetan aurrera egitea. Hala ere, aurretik egindako proposamenen esparruan, hurbileko eta etxeko inguruneetan oso fokalizatuta baitaude, posible da osasun-arreta normalizatua erraztea gure sistema egituratuaren bidez, lehen mailako arretako eremu geografikoetan (behar bezala indartuta) eta ospitaleetan. Azken batean, eredu bat egituratu behar dugu, non osasun-sistemak mendetasun-egoeran dauden pertsonen osasun-arretarako eskubidea bermatuko duen, bizi diren lekuetan.

Autonomia sustatzeko eta mendetasun-egoerak babesteko Legearen beharrezko berrikuspenari aurre egitea.

Herritarren zaintza-beharrei erantzuteko eskubide subjektiboa sortzen duen lege bat izateak duen garrantzia aitortuz gero, hainbat gabezia daude haren garapenean, aurreikusi gabeko krisi ekonomiko eta sanitarioekin batera gertatzen direlako, zalantzarik gabe. Azken batean, arau hori hainbat dimentsiotan berrikusi behar da: mendekotasun-maila baloratzeko eta aitortzeko prozesuak arintzea, kudeaketa eta eskumen-banaketa oro har hobetzea, prestazio eta zerbitzuen katalogoa egokitzea, etab.

Adostasuna dago lege honi finantzaketa nahikoa emateko premian, autonomia babestera eta ongizatea sortzera bideratutako helburuak egia bihurtzeko balizko onuradunen artean: mendetasun-egoeran dauden pertsonak, zaintzak beren gain hartzen dituzten senideak eta duintasunez bizi eta zaindu nahi duten profesionalak.

Azaldutako guztian aurrera eginez gero, etorkizunari begira baikorragoak gara. Ez da "beste batzuen" borroka bat, jadanik ile urdinak orrazten ari direnena edo aurpegietan zimur-itsaso bat gordetzen hasten direnena. Zahartzaro duin, oso eta esanguratsuaz gozatu nahi dugun guztioi interesatzen zaigun erronka da. Herritartasuna dugun aldetik, geure egin dezagun gizarte narratiba berri bat eraikitzeko konpromisoa, gizarte luzeetan ondo zahartu ahal izateko politikak eta ekintzak gara daitezen bultzatzeko. Izan zirenengatik, direnengatik eta adinekoak izango direnengatik (zorte hori badute). Bizitzaren trena ez dadila gelditu "zahartzaroa" izeneko geltoki horretan.