Zahar ikusezinak: genero-diskriminazioak zahartzaroan

Nire lanean, adinekoekin eztabaida-talde bat egiteko edo adinekoen talde sustatzaile bati laguntzeko orduan, ohikoa da norbaiti galdetzea: baina, non daude emakumezkoak?

Y es que, no pasa desapercibido que siendo ellas la mayoría de la población mayor, su presencia en estos grupos siempre es más reducida, o como mucho igual, a la de hombres, lo que nos suele llevar a una búsqueda activa para incorporarlas a estos espacios.  

Izan ere, ez da oharkabean pasatzen adineko gehienak emakumeak izanik, talde horietan duten presentzia gizonena baino txikiagoa dela beti, edo askoz ere berdina, eta horrek bilaketa aktiboa egitera eramaten gaitu, gune horietan sartzeko.

Orduan, zer gertatzen da?

Erantzuna erraza da: leku guztietan. Herritarren parte-hartzearen eta adierazpenen bidez aktibismoa eta eskubideen defentsa gauzatuz; familiako belaunaldi desberdinak zainduz, beste pertsona batzuen garapen pertsonal eta laboralari eutsiz; beren bizi-garapenarekin jarraituz, adinekoen etxeetan edo beste espazio batzuetan parte hartuz eta jarduerak eginez, besteak beste.

Baina leku guztietan badaude, zergatik ez ditugu ikusten?

Bi hitzetan: «Gizarte-ikusezintasuna». Adineko emakumeek, besteak beste, adinaren eta generoaren arabera jasaten dituzten askotariko diskriminazioek ez dute kontuan hartzen gizarteari egiten dioten ekarpena.

Horri dagokionez, ez da ahaztu behar emakumeei lotutako rol tradizionalak familia-eremuari lotuta egon direla, bai etxeari dagokionez, bai mendetasun-, desgaitasun- edo zaurgarritasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari dagokionez. Lan horiek, denok dakigunez, gizarte-aitorpen eskasa dute, eta ikusezin bihurtzeko eta gutxiesteko maila handia.

Hortaz, zaintza-eragile garrantzitsuak dira, eta haien ardurapean dago belaunaldi desberdinen laguntza eta ongizatea.

Hala ere, ezin da emakumeen lana espazio pribatura eta zainketetara mugatu.

Adineko emakumeek askoz ekarpen handiagoa egiten diote gizarteari. Boluntarioen profil ohikoena aztertuz gero, ikusiko dugu boluntarioen ehuneko handi bat 50 urtetik gorako emakumeak direla, batez ere esku-hartze sozialeko elkarteetan. Adineko emakumeek eraldaketa sozialaren alde lan egiten dute, asoziazionismoaren eta boluntariotzaren zati handi baten egitura izanik. Hala ere, elkarteetako zuzendaritza-organismoak gizonek betetzen dituzte, eta emakumeek, neurri handi batean genero-sozializazioaren ondorioz, erantzukizuneko eta botereko karguetara iristeko dituzten zailtasunak erakusten dituzte.

Bestalde, zer irudikapen dago komunikabideetan eta kulturan?

Hedabideei dagokienez, adineko emakumeen presentzia galerei, bakardadeari, hauskortasunari eta arriskuei buruzko albisteekin lotzen da, baita karga ekonomiko eta sozialarekin ere. Ikuspegi oso negatiboa eta okerra emanez, bertan dauden edadismoak atzeraelikatzen dituena. Aitzitik, zahartzean eta generoan espezializatutako antropologo Mónica Ramosen azken ikerketek erakusten dutenez, 80 urte bete arte, emakumeek jasotzen duten zaintza baino handiagoa ematen dute.

Kulturaren esparruan, ugariak dira emakumezko aktore nagusiak bigarren mailako pertsonaia gisa agertzen diren kontakizun edadista eta homogeneoak, amonaren edo alargunaren irudiaren bidez, beti besteengana bideratuta eta tristurari, galerari eta hondamenari oso lotuta dauden istorioekin.

Eremu sozialean ez ezik, zientzietan ere ikusten da ikusezintasuna, joera androzentrikoa baitaratzen baitute, gizonen esperientzia pertsona guztien adierazgarritzat hartuz, emakumeen esperientziak alde batera utziz eta ez ezagutuz, batez ere zahartzaroan.

Gerontologia terminoa bera. Zahartzaroa jorratzen duen zientzia, etimologikoki, grekoa da, Geron hitzekoa, gizon zaharra esan nahi duena. Gure eremuko errealitatea islatzen duen gertakari sinboliko batek, non ez baita ohikoa genero-ikuspegia duten analisiak eta esku-hartzeak aurkitzea, eta non, pertsona batzuentzat, gerontologia feministaz hitz egiteak pentsarazten baitu horrek posizionamendu politikoa dakarrela berekin, genero-ikuspegia ez sartzea berez posizio politikoa ez balitz bezala.

Beste zientzia askotan ere gertatzen da hori; izan ere, adinekoen taldea modu globalean aztertzen du, datuak sexuen arteko desberdintasunekin aztertuz, baina datu horien atzean dauden desberdintasunetan eta diskriminazioetan sakondu gabe. Horren ondorioz, ez dago erantzun politiko, sozial eta sanitariorik adineko emakumeen premia espezifikoei dagokienez.

Horregatik, ohikoagoa da emakumeentzako komunikazio-ekimen espezifikoak aurkitzea, zahartzaroaren edo adinekoen berezitasunak kontuan hartu gabe, zahartzen ari diren emakumeen berezitasunak kontuan hartu gabe.

Azken horren adibide onak dira erretiratuen etxeak edo adinekoentzako gizarte-zentroak deitu izan direnak. Bertaratutako pertsona gehienak emakumeak diren arren, zuzendaritza-batzordeetan gizonen presentzia nagusi den guneei buruz ari gara. Kontuan hartu beharreko kasuak emakumeak ahalduntzeko estrategiak dituztenak edo kudeaketa-moduetan eta erabileretan genero-ikuspegia dutenak dira.

Nola eman buelta egoera horri?

Kontakizun berri eta askotarikoetarantz

Hasteko, adineko emakumeei buruzko kontakizun berriak eta askotarikoak behar ditugu. Zinema, literatura eta sozializazioko beste eragile batzuk funtsezkoak dira biztanleria-talde horren narratiba eta iruditeria sozial errealistagoa eta positiboagoa eraikitzeko orduan.

Zorionez, denborak eta begiradak aldatuz joan dira, eta gero eta pelikula gehiagok fokatzen dituzte, eta elkarren artean oso desberdinak diren bizipenez hitz egiten dute, ohituta geunden ikuspegi negatibo eta estereotipatu horietatik urrun. Adibide onak dira, besteak beste, «80 egunean», «Gloria» edo «Nomadland» filmak, edo Mari Luz Estebanen «emakume zaharren manifestua» bezalako liburuak.

Eman diezaiegun ahotsa protagonistei, zaharrei. Erakuts ditzagun gure gizartean dituzten askotariko errealitateak eta funtsezko eginkizunak.

Photo: Juan Carlos Mejía 

Espazioak okupatzen

Gainera, espazioak hartu behar dira, Villaverdeko Lideresek egiten duten bezala. 65 urtetik gorako emakumeek osatzen dute kolektibo hori, eta, 2014tik, jarduera feministak eta askotariko ekimenak garatzen dituzte Madrilgo barruti horretan. Benetan gonbidatzen zaituztet asteroko irratsaio bat entzutera, haiek gidatzen dutena eta beren bizipenak, gogoetak eta aldarrikapenak partekatzen dituena, ezaugarri duten aniztasun horretatik abiatuta.

Genero-ikuspegidun ikerketa eta esku-hartzea

Aurrerapen kultural eta sozial horiek guztiek batera joan behar dute ikerketarekin eta administrazio publikoekin. Bi eremu, non betaurreko moreak jantzi behar ditugun, gizarteak egiten duen bezala.

Nekez egin ahal izango dugu aurrera adineko emakumeentzako politiketan edo programetan, genero-ikuspegia deskuidatzen duen ikuspegi batetik abiatuta.

Horretarako, gerontologian egin behar da urrats nagusia, azterketa-ildo horretan lan egiten hasi behar baita, politika publikoak bizi-etapa honetako premiei eta interesei egokitzen lagunduko dieten premiak oinarritzeko.

Gerontologo garen aldetik, eta gure diziplina bakoitzetik, erantzukizun handia dugu adineko hainbat eta hainbat emakumerekin bizi diren bidegabekeria- eta diskriminazio-egoera horiek arintzeko.

Nafarroako Berdintasunerako Institutuak Nafarroako adineko emakumeen genero-indarkeriako egoerei buruz egindako azterlanak apustu sendoa dira zentzu horretan, eta genero-indarkeriaren berezitasunak aztertzen laguntzen dute, beste adin batzuetan gertatzen denean alde argiak hautemanez. Horren adibide da genero-indarkeriaren faktore astungarri jakin batzuk identifikatzea, hala nola bakardadearekiko beldurra, mendekotasun ekonomikoa eta adina.

Era horretako azterlanak egiteak zerbitzu eta baliabideak bultzatu eta sortzen laguntzen du, herri-administrazioek berezitasun horiei erantzuteko eta adineko herritar gehienen premietara egokitzeko.

Arestian aipatutako guztiagatik, bada garaia non dauden galdetzeari utzi eta ikusteko. Ezinbestekoa da emakume zaharren eskutik egitea, komunitatean zein zientzian bertan ongi sortzen baitute. Eraldaketa bidean da, eta haiek errazten eta sustatzen ari zaizkigu.