Artea eta kultura dementzian gozatzeko

Artea gure izaeraren, gure emozioen, gure sentsibilitatearen, gure sormenaren, gure jakin-minaren berezko zati da. Gure adimenaren bide esploratu gabeetatik garamatza. Sentimenduak transmititzeko bide ezin hobea eta komunikazio-tresna harrigarria da. Nolabait, gu nor garen eratzen du. Gure nortasuna.

Eta horrek guztiak, nola ez, gure osasunean eta ongizatean islada du. Osasunaren Mundu Erakundearen berrikusketa oparo horren moduko txostenek honen ebidentzia ona eskatzen dute.

Bitxia bada ere, urteak igaro ahala, bizi-zentzu sakona ematen duen zerbaitek lekua galtzen du gure bizitzetan; izan ere, zahartu ahala, murriztu egiten da horrelako jardueretan dugun parte-hartzea. Eta espero litekeenez, deskonexio hori are gehiago areagotzen da ekitaterik ezarekin eta baliabide horiek eskuratzeko zailtasunekin lotutako faktoreen aurrean, dementzia duten pertsonek eta haien senideek ondo ezagutzen baitute hori.

Eta horretan zuzenean hitz egin dezaket. Nire aitak, Alzheimerrarekin bizi denak, ezin izan zuen museo baten atalasea gainditu maskara igotzeari uko egin ziolako. Ziur aski ez zen horrelakorik gertatuko mezu hori igortzen dion pertsonak modu lasai eta hurbilean egin izan balu, eta, kasu honetan, nire senidea, bere memoriagatik, egungo egoera pandemikoaz ez zela jabetzen ulertuta.

Anekdota txiki horretatik harago, museoak, liburutegiak, antzokiak, kultura-zentroak, bai eta kultura- eta arte-zaintza, -erakusketa edo -antzezpenari lotutako edozein gune ere, dementzia duten pertsonei bildumaz eta lanez gozatzeko erraztasunak emateko duten eginkizunaz galdetu beharko litzaioke norberaren buruari. Ulermena eta gozamena erraztuz prestatzen al ditugu erakusketak? Ba al dakigu nola lagundu pertsona horiekin komunikazio egokia izaten? Ba al dakigu gure espazioak egoera berezietara egokitzen diren? Bertan biltzen den jarduera artistikoarekin parte hartzeko eta orokortzeko bideak haientzat planteatzen al ditugu? Eta agian funtsezkoena, zer dakigu horiei buruz? Ezagutzen al ditugu? Konturatzen al gara publiko irrikatsua eta espazio horien balioaren adierazgarria direla?

 Behaketaren ebidentziak adierazten duenez, dementzia duten pertsonak jarduera kultural eta artistikoetan subjektu protagonista gisa sartzeak haien autoestimua bultzatzen du, komunitatekoa eta ingurunekoa izatearen sentimendua bultzatzen du, eta, funtsezko zerbait, erabat lurperatzen du mundutik kanpoko gorputz, izaki huts, sormenik gabeko eta gozatzeko gaitasunik gabeko irudi hori, dementzia-diagnostiko baten bidez bizi diren pertsonen iruditeria sozialaren gainean jirabiraka ibiltzeko joera duena. Aski da Tony Benet ikustea eta entzutea dueto honetan Lady Gagarekin abesten, edo Wendy Mitchelen libururen bat bezalako irakurketa on batez gozatzea hau horrela ez dela jakiteko.

Pertsona horien egunerokoa laguntzen dugunok badakigu, Andy Burnham Manchesterreko alkateak adierazi duen bezala: "Zaintzea" pertsonei gustatzen zaiena egiten laguntzea da, beren grinekin konektatzen uztea, eta, bizitzan animatzen dituenarekin". Beraz, jarduera esanguratsua etengabe bilatzea da, bakoitzaren aniztasuna eta gaitasunak aintzat hartuta. Dementzia duten pertsonengan are garrantzi handiagoa du horrek.

Dementia in Cultural Mediation (Dementzian oinarritutako Kultura Bitartekotza) europar proiektutik jorratu nahi izan dugu gai hori. Ekimen horrek diziplina anitzeko ikertzaile-talde bat bildu du, Europako lau eskualdetako kultura-bitartekari-talde bat, dauden esperientziak mapeatu dituena, eta horietatik zenbait gako eta metodologia atera ditu, Europako testuinguruan errepikatzea edo proposamen berriak sortzea errazten dutenak. Proiektu horretatik ateratako materialen artean, 30 bideo inguru daude (dagozkien laguntza-gidekin), eta askotariko jardunbideei buruzko informazioa biltzen dute: abesbatza bat, dantza garaikideko mintegiak, literatur tailerrak, argazkilaritza, poesia, etab. Gainera, Towards a dementia-inclusive society. An art? txostena egin da. Artearen, kulturaren eta dementziaren arteko zubiak eraikitzen laguntzen duten gomendioak biltzen dituen argitalpena.

Jakin-mina duzuenontzat, datorren ekainaren 8an Donostiako Aquariumean hitzordu bat izango da. Bertan, proiektuaren ondorio nagusiak azalduko ditugu, eta proiektuaren bi praktika taularatuko ditugu.

Parte hartzeko eta elkartzeko espazio horiek berreskuratzeak dei egiten digu guztioi, eta, argi eta garbi, pizgarri bikaina da bidean oroitzapenak uzten dituzten baina erritmoa oinekin takoitzen jarraitzen duen kantu horretaz gozatzeko gaitasuna galdu ez duten pertsona batzuei balioa emateko, begiratzen sekula nekatzen ez diren mihise horren aurrean hasperen egiteko, emozioz negar egiteko, beren musika tresnarik gustukoena errezitatu ondoren, beren musika jotzen duten bitartean.

Pertsonez ari gara, bai, ez pazienteez. Arlo artistikoarekin lotura mantentzeko eskubideak eta nahiak dituzten pertsonak. Arteaz ahazten ez diren pertsonak, baina, batzuetan, arteak ahaztu egiten dituenak.