Dantza eta musika dementziarekin konektatzeko

Oraingo honetan, elkarrizketa formatuko irakurketa bat hurbiltzen dizuegu. Iker Arrueri egindakoa da, Dementia in Cultural Mediation (DCUM) proiektuaren bidez topo egiteko zortea izan dugun pertsona zoragarriari. Dantzaria, koreografoa eta «AI DO Project» dantza konpainiako zuzendarikidea, Euskal Herriko dantzaren eszenari egindako ekarpenari esker, 2022ko dantza saria jaso du. Bere jarduera artistikoa eta dementzia duten pertsonen bizitza hobetzeko kezka pertsonala uztartzen jakin du, eta espazio batera itzuli ditu, artera eta kulturara, hain zuzen ere. Badirudi espazio horretatik kanporatu egin dituztela dementzia duten pertsonak, beren izaeragatik bakarrik. Hortik abiatuta, "Invisible Beauty" (edertasun ikusezina) izenarekin bataiatutako gizarte-proiektu bat sortu du. Ez dugu gehiago argituko. Gure protagonistak dantza eta musika dementzia duten pertsonen emozioekin lortzen duen lotura magiko hau deskribatzen uzten dizuegu.

G - Iker, nondik sortu zaizu dantzaren bidez dementzia duten pertsonekin lan egiteko interesa?

Iker - Dantzari profesionala izan naiz 20 urtez, eta Alzheimerra zuen aita izan nuenez, pentsatu nuen aitarekin haren gaixotasunak iraun zuen 15 urteetan egiten saiatu nintzen ariketa txikiak partekatu nitzakeela. Batetik, estimulazio fisikoari begira; aitari gero eta gehiago kostatzen zitzaizkion eguneroko mugimendu edo keinuak, hala nola aulki batean esertzeko jiratzea, objektu bat askatzea, urrutira begiratzea, janzten uztea... Bestetik, zuzeneko dantza eta musika ikuskizun bat ikusteak dakarren gogobetetasuna eta estimulazio emozionala, eta horrek gure ongizatean eta gero gure ingurunearekin komunikatzeko dugun moduan duen eragina.

G - Nolakoak izan ziren esperientzia honen hastapenak?

Iker - Aitarekin bizi izandakoaz gain, edo, hobeto esanda, aitarekin bizi izandakoarekin motibatuta, 2013. urtean, AFAGI elkarteak eskaintzen duen psikoestimulazio kognitiboko tailerren urteko programarekin bat egin zuenean, dantza-konpainiatik proposatu genuen proba txiki bat egitea eta elkarteko erabiltzaileei garai hartan egiten ari ginen Ai Do Project dantza sortzeko prozesura hurbiltzeko aukera eskaintzea. Argazki batzuetatik abiatuta mugimenduak nola erreproduzitu eta koreografian nola integratu genezakeen partekatzea zen asmoa, ondoren mugimendu horiek beraiek erreproduzitzera gonbidatzeko.

Erantzuna benetan harrigarria izan zen. Erabili genituen argazkiak gerrako argazkiak ziren; fotokazetaritza. A priori errefusa besterik sortzen ez zuten argazkietan zerbait positiboa aurkitzea zen gure abiapuntua sorkuntzan. Oso interesgarria izan zen ikustea parte-hartzaileak ez zirela geratzen irudiek islatzen zuten minarekin, baizik eta zuzenean konektatzen zirela imitatzen errazak ez ziren baina pazientziaz arrakastaz erreproduzitzen zituzten keinuak erreproduzitzearen esperientziarekin eta poztasunarekin.

G - Deskriba dezakezu nola lan egiten duzun haiekin? Zein metodologia erabiltzen duzu?

Iker - Hainbat topaketa egiten ditugu urtean zehar, eta, musikaren eta dantzaren bidez, parte-hartzaileen gaitasun fisikoak, musikalak eta, batez ere, emozionalak suspertzen saiatzen gara.

Dantzako edo musikako piezak beren gaitasunetara egokitzen ditugu, eta haientzat zuzenean interpretatzen ditugu, aurrez horretarako egokitu dugun auditorium edo areto batean. Ahalik eta antzerki-esperientzia errealena eskaintzea (eszenografia, argiztapena, jantziak...) da proiektuaren abiapuntua. Ondoren, erritmo- eta mugimendu-ariketa txikiak konbinatuko ditugu, eta erakutsitako piezen artean tartekatuko ditugu.

AFAGIrekin elkarlanean zuzentzen dugun proiektua da, eta topaketak elkarteko erabiltzaileekin egiten ditugu. Gehienetan seniderik gabe, eragindakoak bakarrik, beren autonomia-zentzua indartzea delako lan honen helburuetako bat. Hala ere, garrantzitsua da senideak ere kontuan hartuko dituen topaketaren bat egitea; izan ere, ikusi dugunez, horrek ere onura oso berezia dakar.

Proiektuaren formatua, jakina, kolaboratzaile bakoitzaren eta parte-hartzaile bakoitzaren beharretara egokitu daiteke eta egokitu behar da. AFAGIren erabiltzaileak borondatez joaten dira, eta horrek definitzen du, neurri handi batean, lan egiten dugun pertsonen profila. Ikusi duguna da edozein talderekin lan egiten duzula ere, antzerki-esperientzia bat erreproduzitzetik zenbat eta hurbilago egon, orduan eta handiagoa dela esku-hartzeak parte-hartzaileengan sortzen duen inpaktua.

Gure metodologiaren oinarria elkarte batekin elkarlanean aritzen den dantza-konpainia txiki bat garela da, eta gure errealitatea da proiektuka lan egiten dugula. Proiektu hori gurea baino egitura handiagoetan integratu da dagoeneko, hala nola Costa Ricako Konpainia Nazionalean, baina horrek metodologia eta edukia ingurune berri batera egokitzea ere badakar.

Invisible Beautyren saio bateko irudia, gure Petra Lekuona etxean, MatiaZaleaken ekimenaren bidez

G - Zer helburu ezarri duzu Invisible Beautyrekin?

Iker - Dementzia duten pertsonen beharrak asetzeaz gain, erakunde laguntzaile bakoitzaren beharrak asetzea ere bilatzen du proiektuak.

Azken edizioetan, MUSIKENE eta Madrilgo María de Ávilako musika eta dantza ikasleekin kolaboratu dugu, hurrenez hurren. 2023an Errenteriako musika eta dantza eskolarekin ere elkarlanean arituko gara. Ikasleak sektoreko profesionalekin batera lan egin dezaten integratzeko ideia belaunaldien arteko harremanak sendotzea da, eta, aldi berean, artistei tradizionalaz bestelako lan-alternatiba bat erakustea. Esperientziak erakutsi digu askok esploratu eta garatu beharreko bide bat aurkitzen dutela, eta hori arrakasta bat da, zalantzarik gabe.

Antzezleei beren sorkuntzak aurkezteko aukera eskaintzen diegu, baita topaketarako berariazko pieza bat sortzeko aukera ere. Horrela, haien sorkuntza-beharrak ere beteta geratuko direla ziurtatzen dugu.

Topaketa bakoitzerako diseinatutako materiala zentro laguntzaileekin ere partekatzen da, gizarte-langileek eta psikologoek erraz txerta dezaten beren tailerretan.

Topaketetan ahalik eta diziplina gehien sartzea interesatzen zaigu; izan ere, ikuspegia argi eta garbi artistikoa den arren, partekatutako informazioa zenbat eta anitzagoa izan, orduan eta aukera gehiago daude parte-hartzaile guztiek identifikatzeko zerbait aurkitzeko (erreferentzia musikalak, sozialak, profesionalak).

Baina helburu orokorra, zalantzarik gabe, estimulazio emozionala da. Kontuz, betiere ahalik eta exijentzia artistiko-profesional handienarekin. Dementzia dutelako erdipurdiko lan bat aurkeztu ahal izatea onartzea akats bat da. Zerbaiti buruz ulertzen badute, sentiberatasuna izatekoa da, hain zuzen ere.

G -  Nola komunikatzen zara pertsonekin? Zer estrategia erabiltzen dituzu?

Iker - Ahalik eta hurbilen agertzen saiatzen gara, une oro, baina bihurrikeria puntu batekin. Gehiegi babesteari ihes egiten diogu eta beren gaitasunen mugan jartzen ditugu. Ganberro samarrak gara, beti barrez lehertzeko eta emozioak partekatzeko prest, azken finean horixe baita kontua.

Estrategia gisa, haiekin maila emozionalean konektatu nahi dugu. Normalean, topaketa ofiziala baino lehen egiten ditugu elkartearen aurretiko ikustaldiak, eta lehen hurbilketa izateaz gain, haien erreferentzia musikal eta kulturalei buruz galdetzeko aukera ematen digute. Ahal den neurrian, informazio hori saioen diseinuan txertatzen dugu, topaketaren eragin emozionala maximizatzeko.

G - Hasieran aipatu dugun bezala, Erasmus+ proiektu bati esker aurkitu dugu gure bidea. Proiektu horrek jardunbide egokiak lortu nahi zituen Europako lau eskualdetan dementzia duten pertsonekin (Herbehereak, Danimarka, Belgika eta Espainia) kultura-bitartekaritzan. Zein izango litzateke zure balorazioa DCUMen parte hartzeari buruz? Zein alderdi nabarmenduko zenituzke eta zeintzuk geratu dira egiteke?

Iker - Nabarmendu beharreko alderdien artean, zalantzarik gabe, beste proiektu batzuetatik behatu eta ikasi izanaren eragina eta aberastea. DCUMen barruan erakunde txikien zein Europako hainbat herrialdetako erakunde handien ekimenak aurkezten ziren. Bakoitzaren erraztasunak eta zailtasunak oso desberdinak dira, eta horrek hausnarketa interesgarri batera eta, adibidez, geure proiektuaren epe ertain/luzerako estrategia zalantzan jartzera gonbidatu gaitu.

Dementzia duten pertsonen beharrak berdinak dira munduko edozein lekutan, baita Europan ere, baina desberdintasun kultural asko daude.

Beste herrialde batzuetan parte-hartzaileengan inpaktu emozional handiagoa eragiten duena ikustea oso interesgarria izan da guretzat. Parte-hartzaileen erreferentzia sozio-kulturalak ezagutzeko eta topaketetan integratzeko ahalegina egitera gonbidatu gaitu, inpaktu emozional are handiagoa sortzeko helburuarekin.

Egiteke geratuko zen, agian, beste erakunde batzuekin in situ truke bat egiteko baliabideak izatea, hau da, beste proiektu batzuetako parte-hartzaileei (dementzia duten pertsonei) gure ekimenaren zati bat eskaintzeko aukera izatea, ez bakarrik maila teorikoan zuzendariekin edo arduradunekin partekatu izana.

G - Azkenik, Iker, zertan laguntzen du pertsona horiekin egiten duzunak?

Iker - Zertan laguntzen digu gainerakoei ongizate-maila ona izateak? Dementziarekin edo gabe, pertsonen premiak berdinak dira oraindik.