Balidazioa: zainketei zentzua emateko artea

Aspalditik Matian ari gara lanean, zainketen eraldaketa horretan aurrera egiteko interes berezia duen etxean. Balidazioaz ari gara, dementzia duten pertsonen duintasuna eta autoestimua berrezartzea helburu duen metodologiaz, haiekin egoteak, komunikatzeak, haien beharrak ulertzeak eta abarrek zer esan nahi duten beste ikuspegi bat emanez. Hurbilketa hori Vincore Cooperativarekin eta profesional adituekin (Javier Irujo, esaterako) batera egin dugu.

Naomi Feil, terapia honen bultzatzailea, hil berri dela jakin ondoren, metodologia honi buruzko ideia eta gogoeta batzuk zuengana hurbiltzea interesgarria iruditu zaigu, Javierri egindako elkarrizketa honetan islatu nahi izan ditugunak. Interesgarria irudituko zaizue.

P.- Kaixo Javier. Dementzia duten pertsonen zaintzaren esparruan nola lurreratzen zaren kontatu ahalko zeniguke. Pertsona horien bizitza hobetzera bultzatzen zaituen kezka nondik sortzen da?

J.I.- Kasualitate hutsez iritsi nintzen esparru horretara, unibertsitatetik irten bezain laster egoitza batean lana aurkitu nuelako. Eta espero ez nuen bezala, izugarri gustatu zitzaidan eta erabat harrapatu ninduen. Pertsona horiek guztiak dementziaz aurkitzean, haiekin loturak sortzeko beharra sentitu nuen, eta horrek oso une politetara eraman ninduen, baina baita frustrazio handiko uneetara ere, eta galduta eta gutxi prestatuta sentitzeko beharra. Harik eta, kasualitatez, Balidazio Metodoa aurkitu nuen arte eta pertsona horiekiko lotura eta harreman zoragarrien unibertso berri bat ireki zitzaidan arte. Orduan dena zentzu handiagoa hartzen hasi zen, eta gustura geratu nintzen esparru horretan harrapatuta.

P.- Dementzia duten pertsonen bizitza oso konplexua izaten denez, arreta familiaren osasunarekin edo ekonomiarekin lotutako alderdietan jartzeko joera dago, eta ez hainbeste pertsonaren esperientzian eta ikuspuntuan. Nola uste duzu berreskura dezakegula pertsona horien ahotsa dementzia hitzaren estigmaren pean?

J.I.- Uste dut, hasteko, perspektiba aldatu behar dugula, pertsona horiekin harremanak izateko eta horiek dementziaz tratatzeko dugun modua haiek ikusteko eta aintzat hartzeko dugun moduaren ondorio baita. Diagnostikotik haratago ikusteko gai izan behar dugu, beharrak dituzten pertsonak ikusteko eta, zuk eta biok egiten dugun bezala, premia horiek beren portaerarekin adierazten dituztenak ikusteko. Jokabide hori, egiten dutena eta esaten dutena, haien ahotsa da; eta ez gara gai izango ahots hori berreskuratzeko eta entzuteko, gaixorik daudelako horrela jokatzen duten pertsonek bezala ikusten ditugun bitartean. Haien portaera zentzurik gabeko zerbait edo nahasmendu bat bezala ikusten dugun bitartean, zer gertatzen zaien eta zer behar duten esaten saiatzen ari diren ahotsak alde batera uzten jarraituko dugu.

Gainera, ondo diozunez, ez dugu beren esperientzian arreta jartzen, bizitzan gauza asko bizi izan dituzten pertsonak direnean eta, beraz, zailtasunei aurre egiteko esperientzia eta baliabide asko dituztenean.

P.- Zure esperientziatik eta gaian aditua bezala, zure ustez, komunikatzeko orduan zer alderdi ez ditugu kontuan hartzen pertsona horiekin? Zer beharko litzateke haiekin konektatzeko eta zer ekar diezaguke balidazioak?

J.I.- Uffff. Gauza asko kontuan hartu behar ditugu dementzia duen pertsonarekiko komunikazioa eta lotura zaintzeko. Bi gauza aukeratu beharko banitu, ez luzatzeko, presentzia eta gure posizionamendua izango litzateke. Edozein pertsonaren aurrean nagoenean,  nire presentzia harremana erabat baldintzatuko du. Hau da, hemen eta orain nago zurekin konektatzeko? Prest al nago zuretzat, komunikatu nahi duzuna hartzeko? Edo, aitzitik, arreta gehiago jartzen dut nire beharretan, adibidez, pertsona lasai egoteko dudan premian? Zaintzaileok gure presentziaren eta prestasunaren botereaz jabetu ahal izateko espazioak sortu behar ditugu.

Esan dizudan bezala, harremanean dudan posizionamenduak ere eragin handia izango du konexioan. Hau da, nola kokatzen naiz ni beste pertsonarekiko? Benetan prest al nago adierazten duzunarekin eta zure emozioekin berdinetik berdinera harreman bat sortzeko? Edo zer behar duzun dakien pertsona bezala kokatzen naiz, eta nire ustez izan behar duen horretara bideratzen saiatzen naiz etengabe?

P.- Dementzia baten fase aurreratuetan komunikazioa zaildu egiten da. Prozesuaren une honetan ohikoagoa izaten da pentsamendu hori, ezagutzen genuen pertsona jada ez dagoela eskatzen baitu. Hori ez da konturatzen, pertsona behin betiko uzten du agerian, eta ez du bere burua ezgaitzat jotzen jakiteko zerk eramaten duen portaera desegoki jakin batzuetara. Esaera bat berregin dezakegu eta esan, behatzaile ona izanda ere, hitz gutxi edo begirada bat aski dela?

J.I.- Ez dakit esaera berregin dezakegun ala ez, baina behaketak eta begiradak pisu izugarria izango dute sortzen saiatzen garen loturan. Baita begirada ere, bi ikuspegi desberdinetatik: pertsonarekiko begiradaren edo harreman bisualaren garrantzia, eta pertsonari nola begiratzen diodan (nire ustez) berriz ebaluatzearen garrantzia, hori baita lehen komentatzen nizuna. Pertsonari begiratzen diodanean portaera desegokiak ikusten badizkiot, orduan saiatuko naiz bideratzen, jokabide-manejuak egiten.

Begiratzen diodanean zentzua duten portaerak ikusten baditut, adierazten duena lagunduko dut. Eta horrek eragina izango du sentitzeko moduan. Beraz, ez dakit begirada bat nahikoa den, baina begirada aldaketa batek hainbat gauza esanguratsu alda ditzake.

P.- Erruduntasuna, akidura, tristura, suminkortasuna eta antzeko sentimenduak zainketaren ohiko esperientziaren parte direla dirudi.  Pertsonari gertatzen ari zaiona ulertzeko eta bere azalean jartzeko dugun modua aldatuz emozio horiek bideratu ditzakegu? Baliozkotzeak edo baloratzeak laguntzen dugun pertsonaren alde egiten du, baita harekin batera doanaren alde ere?

J.I.- Nire ustez, ezinbestekoa da emozio guztiak beharrezkoak, baliotsuak eta zentzudunak direla ulertzea. Dementzia duten pertsonenak eta zaintzan aritzen garenenak. Beraz, nire emozio eta sentimenduek, zaintzen ditudanean ere zentzua eta balioa dutenez, haiek berrezarri eta onartzeagatik aspertu baino gehiago egiten naiz. Tarte bat eman. Entzun eta zaindu. Izan ere, sentitzen ari naizen erruduntasun eta tristura horiek nonbaitetik ateratzen dira, zerbaitegatik sortzen dira.

Zaintzaileen autozainketa ezinbestekoa da, eta, horretarako, sentitzen duguna sentitzeko eskubidea eman behar zaio. Dementzia duen pertsonarekin konektatu aurretik, entzuten badut eta nirekin batera dauden emozioez jabetzen banaiz, emozio horiek hartu eta kudeatu ahal izango ditut, eta askoz ere prestasun handiagoz iritsi ahal izango naiz harremanera. Hasieran aipatu dizudan presentziaz gogoratzen zara ? Harremanean askoz ere presentzia handiagoa izan ahal izango dut, aldez aurretik niri gertatzen zaidana entzun, hartu eta zaindu badut. Eta, horrela, bi pertsonen emozioen zentzua onartzen duen lotura bat sortzea. Dementzia duen pertsonarenak eta nireak. Balidazioarekin zerbait ikasi badut, nonahi zentzua dagoela konturatzea da.

P.- Eta amaitzeko, amets egiten hasita, nola ikusten duzu dementzia duten pertsonen zainketen etorkizuna?

J.I.- Gustatuko litzaidake etorkizunean benetako presentziaz, entzutez, berotasunez, giza kalitatez eta pertsonenganako maitasun handiz betetako zainketak egotea. Gustura aurkituko nuke zaintzen dugun pertsonok erabat integratu dugula dementzia duen pertsonak azaltzen, sentitzen, egiten eta adierazten duenak zentzua duela. Eta gaur egun dena bustitzen duen begirada patologizatzaile horretatik haratago ikusteko gai izan gaitezen. Gauza guztien atzean dagoen zentzua ikusteko gai garenean zainketek balio eta esanahi hartzen dute.