Dementzia duten pertsonen zaintza. Aurrerapenak eta erronkak

Alzheimerraren munduko eguna dela eta, interesgarria iruditu zaigu munduan 43 milioi pertsona inguruk,  horietatik %85a 75 urtetik gorakoak direnak,  bizi duten gaixotasun bati buruzko alderdirik garrantzitsuenetako batzuk berrikustea. Dagoen ebidentziaren arabera, badakigu horren intzidentzia bikoiztu egiten dela 10 urtetik behin 60 urtetik aurrera, eta errealitate hori egoitza-zentroetan ikusten dugu, egoiliarren ia bi herenek narriadura kognitiboa edo dementzia baitute.

Gainera, hainbat ikerketa komunitarioren arabera, Alzheimer kasuen %35a alda daitezkeen faktoreen ondorio dira, batez ere adin helduetan eta osasunaren determinatzaile nagusiekin estuki lotuta daudenetan, hala nola bizitza-estiloekin (jarduera fisikorik eza, obesitatea, tabakismoa) eta maila sozioekonomikoarekin (hezkuntza-maila, interakzio soziala eta abar) lotutako alderdiak.

Errealitate demografiko horrekin, balorazio geriatrikorako tresnek garrantzi handia hartzen dute eremu fisikoan, psikologikoan, jokabidean, funtzionalean eta sozialean dauden premia desberdinak hautemateko orduan, pertsona horiek guztiek behar duten tratamendu integrala erraztuz.

Dementzia eta bere prozesua

Alzheimerraz hitz egitea gaixotasun progresibo, geldiezin eta atzeraezin bati buruz hitz egitea da, pertsonen zatirik preziatuenari eragiten diona: gaitasun kognitiboari.

Nahiz eta hastapenetan despisteak, pertsonaren axolagabekeriak gerta daitezkeen, bere bilakaerak oraintsuko gertakariei eusteko gaitasuna galtzera eta norberaren biografia pixkanaka ahaztera eramaten gaitu. Pertsonak bere maiteak ezagutzeari utz diezaioke eta, askotan, oldarkor eta haserre agertu. Ohiko beste ezaugarri bat espazio-denbora orientazioa galtzea da. Hala, baliteke goizaldean paseatzera atera nahi izatea, eguna dela pentsatuz, edo familia-guneetan galtzea, baita etxean ere.

Horrek guztiak egunerokoan erabaki koherenteak hartzeko gaitasuna galtzea dakartza. Beraz, pertsonak laguntza behar du bere dirua kudeatzeko, medikazioa edo higienea kontrolatzeko.

Horrez gain, inkontinentzia-egoerak agertzen dira, mugikortasuna okertzen da, eta horrekin batera erortzeko eta lotutako lesioak izateko arrisku handiagoa dago, jateko edo edateko zailtasunak daude, eta horrek pertsona desnutrizioaren, presio-ultzeren eta errepikapen-infekzioen mende uzten du.

Fase aurreratu horietan, pertsonak komunikatzeko gaitasuna galtzen du. Ezin du adierazi zer gertatzen zaion, eta ezin du laguntzarik eskatu oinarrizko beharretarako: hotza, gosea, egarria, mina, antsietatea, pixa egiteko gogoa, jarrera, konpainia, maitasuna edo hurbiltasuna aldatzea. Bera izaten jarraitu arren, neskaren zati bat joan egin dela dirudi.

Dementzia eta haren gaur egungo heltzea

Nolakoa izan behar du bere etorkizuna planifikatzeko laguntza behar duen, lehengo askatasuna eta independentzia ez duen, errealitatea gaizki interpretatzen duen pertsona baten zainketak?

Bitartean, zientziak aurrera egin dezan itxarotea dagokigu, arreta on bat alderdi etikoetan oinarritu beharko litzateke, pertsonaren duintasuna eta berarentzat garrantzitsua dena aitortuz.

Arretaren helburu nagusiak narriadura funtzionala minimizatzea dira, eta desgaitasuna eta mendekotasuna agertzen direnean, ahalik eta bizi-kalitate handiena bilatzea, bai eta zaintzailearen gainkargari aurrea hartzea ere. Baina, nola neur dezakegu hori lehen deskribatutako egoeran dagoen pertsona batean?

Beharbada, erantzuna "confort" (minik eza, disnearik ez izatea, ondoez psikikorik ez izatea) izenekoaren barruan sartuko da, eta zenbait alderdiri lotuta egongo da, hala nola errespetuzko tratuari, hurbiltasunari eta pertsona maitatuen laguntzari, eta pertsonaren beraren interesean oinarritutako zaintzetan behar bezala prestatutako langileak izateari. Aurrekoaren ildotik, LIBE (Ongizate Adierazleen Zerrenda) bezalako eskalak erabiltzea gomendatzen da, dementzia duten pertsonen ongizatea ezagutzeko sortutako tresna, eta, horrela, dauden inguruneak nahiz inguruan sortzen diren praktikek pertsona horiengan duten eragina ebaluatu ahal izateko.

Hainbat patologia dituzten adineko pertsonei asko eragiten dienez, horien kontrol-helburuek bat etorri behar dute egoera kognitibo eta funtzionalarekin; horrela, tentsio arterialaren, gluzemiaren edo beste aldagai batzuen kontrol-mailek kontserbadoreagoak izan behar dute, horrek berekin dakarren erortzeko, narriadura funtzionalerako edo koadro nahasgarrietarako arriskua dela-eta.

Gelditasun induzituaren prebentzioari ekiteko, ariketa erregularra eta egokitua egin behar da, baita psikoestimulazioa ere (gogorarazteko teknikak, musikaria edo aromaterapia), eta esku-hartze horiek narriadura-prozesua moteltzen dute neurri batean.

Dementziaren bilakaeragatik beragatik fase aurreratuetan edo bizi-itxaropen laburreko egoeretan dauden kasuetan, zaintzaile nagusiarekin partekatutako bizitza-amaierari heltzeko erabakiak hartzeko plangintza aurreratu batek pertsona babesten du, eta gaixoarekin batera doazenei gaixotasunaren pronostiko errealaren berri ematen die, atzemandako premiekiko proportzionalenak diren esku-hartze eta laguntza-baliabideak identifikatuz, proba diagnostikoak edo esku-hartze hutsalak saihestuz, eta onura polifikoak eginez, betiere arrisku terapeutikoak eta ez direnak kontuan hartuta.

Denboran zehar, zirkulazio-baimenari, kudeaketa ekonomiko egokiari eusteko edo ez eusteko aukera aztertu behar da, gaitasun-galeren prozesu progresibo batean.

Pertsona gutxik egin dute bizi-testamentua osasun-langileek eta gizarteak, oro har, narriadura-maila jakin batzuk iristen direnean hartu beharreko jarrerari eta neurriei buruz, eta eutanasia eskatu dute askatasunari buruzko azken erabaki gisa; izan ere, desgaitasunak eta mendekotasunak sufrimendu onartezina dakarkie. Dauden dilema etikoek eta gizartearen aldaketa sozial eta kulturalekin agertzen direnek zentzuzko deliberamendua eskatzen dute.

Pertsonarengan zentratuz, ez alterazioan.

Jokabide-alterazioek (antsietatea, depresioa, haluzinazioak, eldarnioak, loaren alterazioak) asko zailtzen dute bizikidetza, eta pronostikoa okertzen dute. Osagai anitzekoa izan behar du, estali gabeko premien ikuspegitik eta sintoma nagusia identifikatuz, arreta-helburu batzuk ezarriz eta esku-hartze farmakologikoak eta ingurumenekoak eginez, denboran zehar jarraipena eginez.

Fenomeno horretara berriro hurbilduz, ikus dezakegu jokabide problematikoak edo zorrotzak frustrazio-adierazpen bat direla, estali gabeko premien ondorioz azaleratzen dena, eta pertsona, bere oztopo kognitiboengatik eta testuinguru fisiko eta sozialagatik, ez da gai ulertzeko eta komunikatzeko. Horregatik, zaintzaileen hezkuntza ezinbestekoa da zaintzaileak behar bezala gobernatzeko, zainketen kultura sustatuz, zaintzaileek aurre egiteko teknikak eta trebetasunak izan ditzaten eta dementzia duten pertsonek segurtasuna izan dezaten.

Ikaskuntzak etorkizunera begira

COVID 19ren pandemiaren ondoren, non egotz dakiekeen hilkortasunaren % 70ak iraupen luzeko unitateei eta paziente geriatrikoei eragin dien, dementzia duten pertsonengan eragin handia izan duena, agerian geratu da estaldura soziosanitario egoki baten garrantzia, osasun-zaintza egokia bermatuko duena (patologia kronikoen kontrola eta jarraipena, sindrome geriatrikoak, egokitzapen farmakologikoa), soziala (egoitza-laguntzailearen figura indartzea eta zentro komunitarioen garapena erraztea).

Dementziei aurre egiteko aurrerapen esanguratsu bat gaixotasunaren beraren fokua pertsonaren eta haren familiaren fokura mugitzea litzateke. Bizi-historia, haren balioak eta lehentasunak ezagutuz; jarduera esanguratsuak egitea sustatuz; gizabanakoaren arretaren eta dituen beharren erdigunean jarriz, bizi-kalitatea mugatuko duen pronostikoen edo arriskuen kultura bat baino gehiago.

Horretarako, funtsezkoa da gizarte-baliabideak etxe-, antzemate- eta familia-espazio gisa diseinatzeko joera izatea, bizikidetza-unitate txiki gisa, elkarreragin eta giro egokiak ahalbidetuko dituztenak, eta jarduera atsegin guztiak sustatuko dituztenak, bakoitzaren berezitasunak errespetatuz.

Zaindu beharreko beste alderdi bat Alzheimerrari buruzko sentsibilizazioa da. Gizarteak kontratatutako informazioa eta adituen eta kaltetuen lekukotzak behar ditu, gaixotasun hori garaiz detektatzen eta modu integral eta integratuan lantzen laguntzeko, bai eta estereotipoetatik urrun dagoen narratiba bat ere, tratu onaren ikuspegitik, pertsona horien eta haiekin batera doazenen laguntzan eta ikusgarritasunean aurrera egitea ahalbidetuko duena.

Azkenik, gure gizarteen aurrerapenetatik sortutako beste aliatu posible bat aipatu behar dugu, gero eta digitalagoa. Laguntza teknologikoek hainbat arlotan ematen dizkigute aukerak, hala nola zainketen segurtasunean, hala nola etxean telelaguntza erabiltzea, botikak emateko edo prestatzeko akatsak minimizatzen dituzten pastillategiak, etxez etxeko janari-zerbitzuak edo erorikoak detektatzeko gailuak.

Ezin dugu amaitu hausnarketarik egin gabe. OMEk dioen bezala, gizarte bat bere adineko herritarrak zaintzeko moduaren arabera neurtzen da, bereziki ahulenak. Duela gutxi bizi izan dugunak zainketen kontratu sozial hau hobetzeko ahaleginak ugaritzera gonbidatzen gaitu; izan ere, oso urrun dago guztiok nahi dugun eta gozatu ahal izatea merezi dugun zahartzaro on hori bermatzetik. Jar gaitezen martxan.