Sexualitatea eta baimena adinekoentzako zentroetan

Bizitzak zaintzen eta laguntzen ditugunean, askotan egoera jakin batzuetan nola jokatzeko zalantzak sortzen zaizkigu. Pertsonen osasun fisikoa zaintzen eta ingurune seguruak eskaintzen irakatsi digute, baina horrek askotan oztopo egiten du pertsonen autonomiarekin, beren erabakiak hartzeko eta beren lehentasunen eta balioen arabera bizitzeko.

Egunerokoan gatazka etikoak, nola heldu ez dakigun egoerak edo erabakiak agertzen dira askotan. Une horretan, ez daukagula aukera egokirik sentitzen dugu, eta eskaini beharreko edozein alternatibak kalte egiten diola lagun dugun pertsonaren balio garrantzitsuren bati.

Egoera horien izaera askotarikoa da: diabetikoek gozokiak jatea, narriadura kognitiboa duen pertsona bat noraezean ibiltzea eta desorientatu eta galdu ahal izatea, erorikoak saihesteko euskarri edo euste fisiko eta kimikoak erabiltzea, medikazioari uko egitea, jostailu erotikoak erabiltzea, dementzia duten pertsonen adostasuna, etab. Egoera horietan ez dugula argi nola jokatu behar dugun.

Errezeta magikorik eta ezarritako protokolorik ez dagoenez, garrantzitsua da taldeetan hausnarketarako guneak izatea, gatazka horiei buruzko erabakiak inprobisazioaren ondorio izan ez daitezen, eta profesional baten edo bestearen balioen eta sinesmenen mende egon ez daitezen, baizik eta arrazoitutako erabakiak izan daitezen, hausnarketa partekatu baten ondorio, eta modu arduratsu eta zuhurrean har daitezen.

Taldeek beharrezkotzat jotzen dutenean, aukera ona izan daiteke etika batzorde bati aholkularitza eskatzea.

Hori da CEISen kasua, Matia-Hurkoako Esku-hartze Sozialerako Etika Batzordearen kasua. Batzorde horrek, bere eginkizunen artean, laguntza eskaintzen die Matia eta Hurkoako zentroetako talde profesionalei, eta erabaki zuhur eta optimoak hartzeko interesa duenari, kasu zehatz bakoitza, haien testuingurua, inplikatutako pertsonak eta gatazkan dauden balioak kontuan hartuta; azken batean, deliberazioa zuhurtziazko erabakiak hartzeko metodo gisa erabiltzea.

Sexualitatea gizakiari atxikitako zerbait bada ere, egoitza-eremuan ikusezina izaten jarraitzen du, eta duela gutxi arte ia ez da gai horri buruz hitz egin. Gai hori ere berritzailea da Batzorde hau osatzen dugunontzat; beraz, gai horrekin lotutako arazo etikoei buruz eztabaidatu ahal izateko, sexualitateari buruzko oinarrizko prestakuntza jaso genuen, eta Nerea Almazán arlo horretan aditua den psikologoari galdetzeko aukera izan genuen.

Egoitza-zentroetako profesionalei gehien egozten zaien alderdietako bat sexu-harremanen baimenarekin lotuta dago, eta are gehiago pertsona batek gutxienez dementzia bat duenean.

Gai hau oso desafiatzailea eta zaila da, eta funtsezko hainbat alderdi jorratu eta horiei buruz hausnartu behar da:

• Babesa vs askatasun sexuala: Baimenik dagoen ala ez zalantzan jartzen denean, lehenengo gakoa pertsona ahulena babestea da, kasu honetan dementzia duen pertsona. Baimenik ez badago, sexu-abusua dago. Horrelako egoerei aurrea hartzeko ongintza-betebeharra eta lanbide-praxi ona daude, baina, aldi berean, garrantzitsua da pertsona horren balioak ikertzea, harremanak ongizatea ematen dion eta atsegina zaion jakitea, kasu honetan sexu-askatasuna ez mugatzeko.
• Baimena emateko gaitasuna: oso puntu zaila da hau, oso zaila da dementzia duen pertsona batek egoera ulertzeko eta baimena emateko gaitasuna duen zehaztea. Kasu honetan beharrezkoak dira laguntzen duten pertsonek beti ez dituzten gaitasunak eta tresnak. Ezinbestekoa da pertsonak ezagutzea eta komunikatzeko eta behatzeko trebetasunak izatea.
• Informazioa, komunikazioa eta konfidentzialtasuna. Sexualitatea gai tabua da oraindik, eta zaila egiten zaigu naturaltasunez hitz egitea. Sexualitateari buruz jasotako heziketak, jaso ez bada ere, eta genitalitatearekin eta koitoarekin identifikatzeak, gaiari buruz nola hitz egiten hasi ez jakitea eragiten du. Horrela, sexualitateari eremu formalean heltzeko zailtasun profesionalak ditugu (ez jorratzeko, intimoa eta pertsonala dela argudiatzen da). Baina, aldi berean, erdiguneko kriskitin bihur daiteke, korridorearen gaia, barre eta iseka egiteko arrazoia. Horregatik guztiagatik, komunikazio formala landu behar da, konfidentzialtasuna bermatuz eta inplikatutako pertsonen duintasuna errespetatuz, hiru mailatan:
  • Pertsonekin beraiekin.
  • Senitartekoekin, baita dementzia duen pertsonak tutorea duenean ere.
  • Profesionalen artean.
  • Nekez lagun diezaiekegu pertsonei gaia landu gabe badugu eta erakundeak ez badu ezagutzaren eta hausnarketaren ondorioz duen jarrerarik. Prestakuntza eta tresnak behar dira ibiltzen hasteko.

Ildo horretan, Matia Eskolan doako prestakuntza bat aurkitzera animatzen zaituztegu, adinekoen eta dibertsitate funtzionala duten pertsonen sexualitateari buruzko ikuspegiari buruz hausnartzera gonbidatzen gaituena.

Azken batean, sexualitatea ikusezin izateak ez du esan nahi sexualitaterik ez dagoenik. Sexualitatea gure egunerokotasunean naturaltasunez txertatu behar dugun pertsonen dimentsio garrantzitsua da. Lagun ditugun pertsonen balioak eta lehentasunak ezagutzea garrantzitsua da haien bizi-proiektuan lagundu ahal izateko, haien identitatea eta sexu-lehentasunak barne.