Lagunkoia farmazia: Komunitatearekin batera farmazien prebentzio komunitarioaren rola indartuz

Farmazia Lagunkoia proiektuaren esparruan sortutako programa da: Euskadi Lagunkoia. Ongizate, Gazteria eta Erronka Demografikoko Sailak sustatutako ekimena da, eta Matia Institutuak jarri du abian. Helburu nagusia da adinekoen eta, oro har, herritarren parte-hartzea sustatzea, Euskadiko udalerrietan auzoak eta inguruneak hobetzeko.

Lagunkoitasunaren esparruan lantzen diren dimentsioen aniztasunaren barruan, zerbitzuekin lotutakoek zahartzen ari diren pertsonen ongizatean eragina duten alderdien konbinazioa biltzen dute. Hori da farmazien kasua, adinekoen eguneroko bizitzan funtsezko rola betetzen baitute. Farmazia Lagunkoia farmazien eginkizun komunitarioa indartzeko beharrari erantzuteko sortu da, farmazia-arretarako gune ez ezik, gizarte-laguntzako eta premiak goiz detektatzeko gune ere bihurtuz, beste eragile batzuekin lankidetzan, bai gizarte-zerbitzuekin, bai osasun-zerbitzuekin, bai baliabide komunitarioekin.

Programa horren bidez, farmaziek beren potentziala garatzen dute adinekoen beharrak/arazoak identifikatzeko funtsezko baliabide gisa, adibidez, bakardade-egoerak, eta fenomeno hori gero eta arreta sozial handiagoa jasotzen duen fenomeno bihurtu da, hainbat bideren bidez horrek ongizatean izan dezakeen inpaktua adierazten duen ebidentziaren metaketak eraginda.

Ekimenaren helburua farmaziak laguntza-sare zabalago batean integratzea da, beste eragile batzuekin estuki lotuz: gizarte-zerbitzuak, osasun-zentroak eta beste eragile komunitario batzuk, Euskadiko adinekoen bizi-kalitatea hobetzeko.

Lagunkoia farmaziaren ikuspegia: ingurune komunitarioa hobetzeko prozesu parte hartzailea

Lagunkoia Farmaziaren inguruko lehen esperientzia Donostiako Udalak eta Gipuzkoako Farmazialarien Elkargoak sustatu zuten 2015 eta 2018 artean.

Prozesu horren diseinuak, herriko farmazia, farmazia, osasun eta gizarte zerbitzuetako profesionalen eta boluntariotza erakundeen laguntzarekin, adinekoen beharrak aztertzea ahalbidetu zuen, eta hausnarketa aberasgarriak eragin zituen, haiekin lerrokatutako zerbitzu bat lortzeko.

Hortik abiatuta, farmaziaren espazioa osatzen duten elementuak eta beste alderdi batzuk aztertu ziren, galdera hauen inguruan sakonduz: - Nolakoa da normalean joaten naizen farmazia? - Nolakoa da nire harremana bertan lan egiten duten profesionalekin? - Zerk egiten du farmazia bat adinekoekin espazio lagunkoia izatea? Zer izan behar du? Analisitik abiatuta, funtsezko hainbat faktore identifikatu ziren, hala nola establezimenduaren irisgarritasun fisikoa, farmazialari eta erabiltzaileen arteko harremanaren kalitatea, eta farmaziak komunitatean erreferentzia puntu gisa jarduteko duen gaitasuna.

Emaitza partaidetzan oinarritutako konpromiso multzo bat sortzea izan zen, farmaziek lagunkoitzat hartzeko jarraitu behar zutena. Konpromiso horiek barne hartzen zituzten alderdi fisikoak, hala nola oztopo arkitektonikoak ezabatzea, baita gai sozialagoak ere, hala nola farmazialarien eta adinekoen arteko hurbileko eta konfiantzazko harremana sustatzea.

Beharretan sakonduz: Azterketa kualitatibo eta kuantitatiboa
2020 eta 2021 artean, farmazien ekimena Euskadi osora eramateko, Euskadi Lagunkoiak, Euskal Autonomia Erkidegoko Farmazialarien Kontseiluarekin lankidetzan, ikerketa prozesu bat jarri zuen abian, lurralde osoko 38 farmaziarekin egindako azterketa kualitatibo eta kuantitatibo baten bidez. Azterlan horrek bi alderdi izan zituen ardatz: COVID-19aren pandemiak farmazien lagunkoitasunean duen eragina, eta farmazia horiek tokiko beste eragile batzuekin nola elkarreragiten duten, habitataren tamainaren arabera (landakoa edo hirikoa). Lortutako emaitzek adierazi zuten beharrezkoa zela farmazien eginkizun komunitarioa sustatzea, adinekoen arazo potentzialak hautemanez. Beraz, hurrengo urratsa programa pilotu bat diseinatzea izan zen, habitata kontuan hartuta. 

Ikuspegi praktiko baterantz: pilotajeak hiru udalerri, hiru testuinguru desberdinetan

2023an, Lagunkoia Farmaziako pilotaje batzuk abiarazi ziren hiru udalerritan, Euskadiko lurralde bakoitzeko udalerri bat, eta hainbat ezaugarri dituztenak: Dulantzi, Arabako lurraldeko udalerria (landagunea, txikia), Aretxabaleta, Gipuzkoako lurraldeko udalerria (landagunea, ertaina) eta Barakaldo, Bizkaiko lurraldeko udalerria – Gurutzeta barrutian (hirikoa, ertaina-handia). Testuinguru oso desberdinak dira, eta dinamika sozialak, laguntza komunitarioko sareak eta zerbitzuetarako irisgarritasuna askotarikoak dira.

Udalerri horien aukeraketak, beraz, 2 alderdi nagusiri erantzun zien:

Landa/hiri dikotomian gertatzen diren desberdintasunak, adibidez, landa eremu batean zaintza sare informalen inguruan ematen diren dinamikak, komunitatearen barruan interdependentzia dinamikak sortzen dituztenak, hiri espazio batekoak ez bezala garatzen dira.
Lagunkoitasun Talde Sustatzailearen eta udalaren jarduera maila handia: Lagunkoia Farmaziaren esperientziaren bultzada interesgarria da herriko Talde Sustatzailea eta udala, lagunkoitasuna, ingurune fisikoa, soziala eta zerbitzuak hobetzen inplikatuta.
2023ko ekainetik 2024ko otsailera bitartean, saio parte hartzaileen ibilbide baten bidez egin da pilotajea, non funtzionamendu oinarriak eta moduak garatzen diren. Pilotajearen ekintzak herri bakoitzeko lankidetza talde bakoitzean parte hartzen dutenek jarraitzen dituzten denbora eta erritmoei lagunduz egin dira.

Lagunkoia Farmaziako saio bakoitzean, saio bakoitza amaitu ondoren ezar daitezkeen ekintza zehatzak identifikatzen dira. Horrela, bide orri bat lantzen da, proposatutako ekintza bakoitza garatzeko beharrezkoak diren zereginak argi eta garbi definitzeko.

Prozesu horren ondorioz, pilotajeetan hainbat eragile erlazionatzen eta interpelatzen dira, ordura arte alderdi horietan lankidetzan aritzeko aukerarik izan ez zutenak, betiere farmaziek bete dezaketen eginkizun komunitarioa aztertzera eta definitzera bideratutako fokuarekin, eta, aldi berean, inplikatutako eragileen arteko lankidetza sustatzen da. Saioetan, esku-hartze komunitarioko etorkizuneko ekintzetarako beharren azterketa zehatza egiten da, eta, ondoren, premia horiei erantzungo dieten ekintza espezifikoak identifikatzen dira. Gainera, prozesuan parte hartzen duten pertsonen konpromisoak zehazten dira.

Azken prozesuan, esperientziak parte-hartzaileentzat izan duen esanahian sakontzen da, eta lortutako lorpenak zein prozesuan zehar aurre egin dieten erronkak aztertzen dira. Gainera, bateratze-lan bat egiten da etorkizunean lanean nola jarraitu nahi duten zehazteko. Espazio horrek ikaskuntzak partekatzeko, hobetzeko arloak identifikatzeko eta lankidetzaren inpaktua kolektiboki baloratzeko aukera ematen du, ikuspegi parte hartzailea sustatuz.

Ekimen honen bidez, eragile horien arteko koordinazio handiagoa sustatzen da, farmaziak erreferentzia-puntu izan daitezen adinekoak behar dituzten zerbitzuetara bideratzeko. Horretarako, udalerri bakoitzeko Lan Batzorde bat sortzen da (lankidetza taldea), aldian behin tokiko eragileen artean gogoeta egin eta sinergiak sortzen dituena. Talde horren esparruan, arazoak goiz identifikatzen dira, eta ekintza bateratuak eta koordinatuak garatzen dira, adinekoen beharrei modu integralean heltzeko.

Hauek izan dira pilotajeetan parte hartu duten profilak: Herri bakoitzeko farmaziak (farmaziako profesionalak) Lagunkoia Sareari atxikitako udalerriko lagunkoitasunaren Talde Sustatzailea (beren inguruneen lagunkoitasuna hobetzeko protagonistak diren adineko pertsonak), osasun zentroa (Osakidetza: komunitateko medikuak eta erizainak), udala (gizarte zerbitzuak, adinekoen figura teknikoa) eta beste profil batzuk, hala nola prebentzio komunitarioko figura teknikoa eta udal garapenerako agentzia. Ekimenarekin bat egin nahi duen beste edozein eragilek parte hartzeko erabateko irekitasuna erakusten du ekimenak.

Emaitzak

Alegria Dulantzi (landa-eremua)
Landa-udalerri horretan, laguntza-sare informalek, hala nola familiak eta bizilagunek, zeregin garrantzitsua dute. Hala ere, jarduera komunitarioei buruzko informazio-fluxuak eskuratzea erronka bat izan daiteke, populazio-talde desberdinetan modu desberdinean gertatzen dena. Hori dela eta, udalerri horretako gidaritza adinekoek gizarte-zerbitzuetara duten sarbidea hobetzean eta komunitate-jardueretan parte har dezaten sustatzean oinarritu zen, farmazietan lan egiten duten pertsonek bertan joaten diren pertsonen lehentasunak ezagutzean duten potentzial guztia aprobetxatuz. Horrelako inguruneetan, farmaziaren testuingurua konfiantzazko ingurune gisa kokatzen da, eta bertan lan egiten duten pertsonak erreferentziazko figura gisa. Farmaziei hurbildu beharreko informazioa emateko eta pertsona bakoitza orientatzeko informazio garrantzitsua hauta zezaten, farmazietan eta gizarte-zentroetan banatu beharreko informazio-kartel bat diseinatzeko ideia proposatu zen, adinekoek erraz eskura zitzaten beren udalerrian eskuragarri dauden baliabideak.

Gainera, etxeko botikinak mantentzeari eta ohitura osasungarriak sustatzeari buruzko tailerrak antolatzea proposatu zen, prebentziozko ikuspegi batekin, osasun fisikoa hobetzeaz gain, elkartzeko eta sozializatzeko guneak sortzea ere bilatzen zuena, zahartze aktiboari eta sare komunitarioei buruzko ikerketek adierazten duten bezala.

Aretxabaleta (tartekoa)
Tamaina ertaineko udalerri horretan, ikuspegia farmazien eta gizarte-zerbitzuen arteko komunikazioa hobetzean oinarritu zen; izan ere, aldez aurreko lan-saioetan identifikatu zen farmaziek, kasu askotan, ez zituztela ezagutzen adinekoentzat eskuragarri zeuden baliabideak. Pertsona horiek hainbat premia detektatzen dituzten arren, sarritan ez dute komunikazio-kanal bizkorrik egoera espezifikoen berri emateko. Horregatik, protokolo bat garatu zen konexio hori errazteko eta antzemandako beharrak zerbitzu egokiei eraginkortasunez jakinarazi ahal izatea ziurtatzeko. Gainera, Lagunkoitasunaren Talde Sustatzaileak aurretik egindako lanaren balioa nabarmendu zen. Izan ere, adinekoen arteko interakzio soziala errazten zuten elkarrizketa-tailerrak jarri zituzten abian, eta, nolabait, bakardade-esperientziekin lotura izan zezaketen dimentsioak jorratzen zituzten.

Fotografía tomada durante la sesión de trabajo del pilojate en Aretxabaleta

Ekintzen diseinuan, farmaziek Mugiment Sarearen Euskadiko bileretan parte hartzea proposatu zen. Sare horrek tokiko hainbat eragilerekin egiten du lan, hala nola udalekin, elkarteekin, osasun zentroekin eta farmaziekin, bizimodu aktiboa sustatzeko, eta Euskadin banatuta daude. Komunitatearekin etengabeko harremanetan daudenez, sare horiek pertsona ez-aktiboen errealitateari eta beharrei buruzko ikuspegi osoagoa eta aberasgarriagoa ematen dute, eta etorkizuneko ekintzak antolatzeko oinarria izan daitezke.

Bilera horietan farmaziak sartzeko ideia proposamen baliotsua izan zen, askotan ez baitakite zer baliabide eta zerbitzu dauden eskuragarri adinekoentzat. Horrela, farmazia batek bere forma fisikoa hobetzeko interesa duen adineko pertsona bat detektatzen badu, informazio egokia eskain diezaioke sareak eskaintzen dituen zerbitzuetara sartzeko, bizimodu aktiboagoa sustatzen duten jardueretan integratzea erraztuz.

Barakaldo - Gurutzeta(hirikoa)
Hiri ingurune horretan, bakardade dinamikak konplexuagoak dira; izan ere, Catherine Murrayk (2018) adierazi bezala, hirietan sare sozialak zatikatuagoak izaten dira eta laguntza informalak ez dira hain eskuragarriak, eta hori ez zen gertatzen landa eremuko beste bi pilotajeetan. Testuinguru horretan, pilotajea farmazien eta La Paz Osasun Zentroaren arteko koordinazioa hobetzera bideratu zen, premiazko eta premiazkoak ez diren gorabeherak konpontzeko komunikazio-protokolo arin bat ezarriz.

Gainera, kultura-, kirol- eta komunitate-jarduerak zabaltzea proposatu da, eta farmaziaren bidez ikusarazteko eta zabaltzeko estrategiak proposatu dira. Aldi berean, eremu digitalean adinekoentzako baliabideen mapa komunitario bat sortu da. Ekintza horiek, funtsezko zerbitzuetarako eta jarduera esanguratsuetarako sarbidea hobetzeaz gain, gizartearen parte-hartzea sendotzen ere lagundu zuten, farmazien arteko loturaren bidez.

Horiek guztiak gara daitezkeen aniztasun osoko ekintzen adibide batzuk baino ez dira. Gogoratu behar da bakardadea fenomeno konplexua dela, dimentsio anitzekoa, eta modu integralean landu behar dela.

Joplingen planteamenduari jarraituz (2015), bakardade-egoerak hobetzea helburu duten esku-hartzeen dimentsioei dagokienez, ezinbestekoa da alderdi garrantzitsuak kontuan hartzea, hala nola haien onuradun izan litezkeen pertsonekin harremanetan jartzeko puntuak. Beraz, kasu honetan, farmaziak funtsezko puntu bihur litezke esku-hartze horietarako, eta ildo horretan lan egin izan da Lagunkoia Farmazia programaren esparruan garatutako pilotajeetan.

Ondorioak

Pilotaje bakoitzaren garapenak agerian utzi du Lagunkoia Farmaziak Euskadiko beste udalerri batzuetara eskalatu daitekeen arreta komunitarioko eredu gisa duen potentziala. Gaur egun, hiru esperientziak ebaluatzeko eta eskalagarritasun-plan bat diseinatzeko lanean ari gara, ekimena sareari atxikitako beste udalerri lagunkoi batzuetara hedatzeko, esku-hartzeak herri bakoitzaren ezaugarri eta behar espezifikoetara egokituta.

Etorkizunean, Lagunkoia Farmazia udalerri gehiagotan egotea espero da, eta prebentzio komunitarioko funtsezko tresna gisa sendotzea. Biztanleria zahartu ahala, horrelako ekimenak gero eta beharrezkoagoak bihurtzen dira adinekoak modu osasungarrian, aktiboan eta beren komunitateko zerbitzu eta baliabideekin konektatuta bizi ahal izatea ziurtatzeko.

Albert Schweitzer mediku eta humanistak esan zuen bezala: "Batzuetan gure argia itzali egiten da, baina berriro pizten da beste pertsona baten txinpartarekin". Hori da, hain zuzen ere, Farmazia Lagunkoiak bilatzen duena, adinekoentzako laguntza eta ongizate argi bat piztea, farmazia bezain gertukoa eta egunerokoa den leku batetik, beste eragile batzuekin harremanetan, komunitateak parte hartzaileagoak, inklusiboagoak eta solidarioagoak izaten lagun baitezakete.

Jatorriz Imsersoko adinekoekin lagunkoiak diren hiriak eta komunitateak blogean argitaratutako testua.