Osasunaren eta gizarte demokratikoaren determinatzaileak

Osasuna definitzeko eta ebaluatzeko termino konplexua da, denboran zehar aldatuz joan dena.

Osasunaren kontzeptu klasikoa gaixotasunik edo afekziorik eza da. 1946an, Osasunaren Mundu Erakundeak honela definitu zuen: erabateko ongizate fisiko, mental eta soziala. Ikus daitekeenez, kontzeptua lortzeko konplexua bezain zabala da, zoriontasuna edo ongizatea deritzogunaren antzekoa.

1978an, Alma – ATAren hitzaldian, kontzeptu dinamiko eta neurgarriago berri bat ezarri zen, osasuna ongizate fisiko, mental, sozial eta funtzionatzeko gaitasunaren ahalik eta mailarik altuena lortze gisa ulertuta, gizabanakoa eta gizataldea bizi diren gizarte-faktoreek ahalbidetu dezaten. Lortu nahi den helburua lortzeko erantzukizun indibiduala eta kolektiboa azpimarratuz.

Bizi-itxaropenaren egungo aldaketak ez dira soilik aurrerapen mediko handien ondorio, bai diagnostikorako bai terapeutikarako gaitasunean (antibiotikoak, intsulina, txertaketak, aurrerapen kirurgikoak), baizik eta, batez ere, mendebaldeko munduan gertatu diren aldaketa sozioekonomikoen ondorio, ur garbiaren eskuragarritasunean higieneari dagokionez, aldaketa dietetikoak eta lanekoak.

1974an, M. Lalonde Kanadako Osasun ministroak honako osasun-mugatzaile hauek ezarri zituen, hilkortasunean duten eragina eta osasun-gastuak aztertu ondoren:

Horregatik, ingurumenarekin batera, jokabide edo portaera pertsonalak dira gutxien inbertitzen den osasunaren eta paradoxaren mugatzaile nagusietako bat.

Hala ere, faktore psikosozialen eragina oso aldakorra da; alde batetik, kanpoko egoera kaltegarrietara egokitzeko moduaren eta norberaren kontrol-mailaren araberakoa da, konfiantza eta determinazio pertsonaleko esparru bat lortuz. A. Antonovsky soziologo amerikarrak "koherentzia-zentzua" esaten dio estres kronikoak osasunean eta aurre egiteko gaitasunean duen eragina aztertzeari; izan ere, horrek zehazten du norbanakoaren erantzuna funtsezkoa dela pobrezia-baldintza edo ohitura txarren aurrean.

Gure herrialdean, Europako hegoaldean bezala, murrizketa sozialek eragin handia dute epe ertainean osasun-adierazleetan. Bertelsmann Stiftung Foundationek justizia sozialaren indize bat ezartzen du (Social Justice Index), pobreziaren prebentzioa, hezkuntzarako sarbidearen ekitatea, lan-merkaturako sarbidea, gizarte-kohesioa eta belaunaldien arteko justizia kontuan hartzen dituena.

Espainia 21. postuan dago 28tik, Kroazia, Letonia, Italia eta Greziaren aurretik. Haustura europarra iparralde aberatsa eta kohesionatua sortzen ari da, hegoalde pobre eta desorekatuarekin alderatuta, austeritate-politiken ondorioz (hezkuntza, lana, osasuna), eta epe ertain-luzeko ondorioak izango dituzte populazioen osasunean.

Testuinguru horretan, ez da zaila asmatzea pertsona ahulenen kolektiboak, hala nola pobrezia-, isolamendu- eta bakardade-tasa altuak dituzten adinekoak, kaltetuenetakoak izango direla.